ALKOL VE MADDE KULLANIM BOZUKLUĞU
Giriş :
Başlangıçta alkolün veya diğer maddelerin (yasadışı uyuşturucular, reçete edilmeyen bir şekilde alınan ilaçlar ve / veya sigaralar) sosyal, gündelik veya deneysel kullanımı olarak başlayan şey, bir madde kullanım bozukluğuna dönüşebilir.Bununla birlikte, zamanla, tekrarlanan madde kullanımı beyinde dürtü kontrolü ve karar vermeyi etkileyen değişikliklere yol açabilir.Beyinde gerçekleşen bu değişiklikler kişinin madde kullanımı hakkında akılcı ve sorumlu kararlar alma yeteneğini bozar. Parti yapmanın veya farklı maddelerin etkilerini hissetmeyi denemenin bir yolu olarak başlayan şey, şu anda madde kullanım bozukluğu olarak adlandırdığımız kötüye kullanıma ve “bağımlılığa” yol açabilir.
En ciddi haliyle, bir madde kullanım bozukluğu okulda,hayatta ve ilişkilerde önemli bozulmalara neden olur ve bir kişinin fiziksel ve duygusal refahı üzerinde ciddi, bazen hayatı tehdit edici etkilere sahip olabilir.
Belirti ve bulgular
Madde kullanım bozukluğu belirtileri şunları içerir:
Madde için güçlü arzu
Kullanımı kontrol edememe veya azaltmama
Olumsuz sonuçlara rağmen sürekli kullanım
Zamanla daha büyük miktarların kullanımı
Tolerans / bağımlılık gelişimi (aşağıya bakınız)
Madde elde etmek ve kullanmak için çok zaman harcamak
Yoksunluk belirtileri
Tolerans, aynı etkiyi elde etmek için daha büyük ve daha büyük miktarlarda bir maddeye ihtiyaç duyulduğunda ortaya çıkar - yüksek olmak veya belirli bir maddenin istenen etkisini hissetmek daha fazla zaman alır. Genellikle, yoksunluk belirtileri, tekrar "düşmekten" kaçınmak için gittikçe daha fazla belirli maddeye ihtiyaç duyulmasına yol açar. Bir kişi bağımlılık geliştirdiğinde, istifa etmek istese bile bir maddeyi kullanmaya direnemez; kısmak istedikleri zaman aşırı kullanımdan kaçınamazlar. Hoşgörü, geri çekilme ve bağımlılık fiziksel bağımlılığın belirtileridir ve bir kişinin ciddi bir madde kullanım bozukluğuna sahip olduğunun bir göstergesidir.
Bir kişinin madde kullanım bozukluğu olduğunda görülebilen bazı gözlemlenebilir davranışlar (işaretler):
Ruh Halinde Değişim
Ani ilgisizlik (şeylere önem vermemek)
Hissetmek, depresyon veya aşırı mutlu davranmak veya “yukarı” hissetmek
Sinirlilik ve öfke ataklarında artış; madde kullanımı ile karşı karşıya kaldığında düşmanlık
Açıklanamayan sık ruh hali değişiklikleri
Davranış Değişimi
Devamsızlık ve düşük okul performansı
Uyku düzeninde değişiklik - çok fazla uyumak veya uyuyamamak
Ani, açıklanamayan kilo alımı veya kaybı ile iştah değişikliği
Daha gizli ve şüpheli davranışlar; yalan ve aldatmada artış
Fiziksel görünüme ve kötü hijyene dikkat etme çabası değişikliği
Arkadaşlarda veya takılmak için favori yerlerde ani değişiklik
Eskiden eğlenceli veya zevkli şeyler yapmak için motivasyon değişikliği
Sebepsizce aptalca davranmak
Karar Değişikliği
Araç kullanırken gibi tehlikeli durumlarda maddelerin kullanılması
Başım belada olan veya madde kullandıkları ve kötüye kullandıkları bilinen insanlarla takılmayı seçme
İlişkilerdeki sorunlara, günlük yaşam aktivitelerinin önemli ölçüde azalmasına (okulu bırakma, bir işi kaybetme), yasal sonuçlara veya ciddi tıbbi sorunlara rağmen maddelerin sürekli kullanımı
Yasadışı maddeler kullanmak veya yasadışı yollarla reçete almak
Görünümdeki Değişiklik / Fiziksel Değişiklikler
Kilo değişimi - kazanç veya kayıp
Kötü hijyen, bakım eksikliği - dağınık ve dağınık görünmek
Göz teması eksikliği - boş bakış
Saç ve cilt değişiklikleri - inceltme, kırılgan saçlar, zayıf cilt
Yaygınlık:
Türkiye’de ve dünyada hızla alkol ve uyuşturucu madde alım oranları artmakta, maddeye başl Amerika Birleşik Devletleri'nde toplumun % 90’ı yaşamının bir döneminde alkol aldığı, erişkinlerin % 60-70'inin ise sıkça alkol almakta olduğu tespit edilmiştir. Kalp hastalığı ve kanserden sonra alkole bağlı sağlık sorunları üçüncü sırada yer almaktadır. Erişkinlerin % 30-45'i yaşamının bir döneminde en az bir kez aşırı alkol almaya bağlı bir sorunla (yasal, trafik, iş, okul) karşılaşmıştır. Hala yılda 200.000 kişi alkole bağlı bir sorundan ölmektedir. Otomobil kazalarında % 75, kazadan ölümlerde % 50, cinayetlerde % 50, intiharlarda % 25 oranında alkol sorumlu tutulmuştur. Ortalama yaşam süresini en az 10 yıl kısaltmakta olan alkol, bağımlılık yapan diğer uyuşturucu maddelere de öncülük etmektedir. ama yaşları ise tüyler ürpertici bir şekilde gittikçe düşmektedir.
1995 yılında yapılan "Türkiye Ruh Sağlığı Profili" araştırmasında, (CIDI) uygulanmıştır Son 12 ayda ICD-10'a göre alkol bağımlılığı yaygınlığı %0.8 olarak bildirilmiştir. Erkeklerde alkol bağımlılığı yaygınlığı % 1.7, kadınlarda %0.1 olarak belirlenmiştir.
Gençlerde ve genç yetişkinlerde madde kullanım bozuklukları için risk faktörleri:
Madde kullanım bozukluğu olan gençler ve genç yetişkinler, akademik ve ilişki zorlukları, istenmeyen kazalar ve yaralanmalar için daha fazla risk altındadır; madde kullanım bozukluğu olan gençler ve üniversite öğrencileri hukuki sorunlar, plansız cinsel aktivite ve cinsel saldırı mağduru olma riski altındadır. Maddelerin kullanımı, kazayla yaralanma (özellikle araba kazaları) veya aşırı doz nedeniyle ve kalp hastalığı, HIV / AIDS ve kanserler gibi potansiyel olarak ölümcül hastalıklara neden olarak istenmeyen ölüme yol açabilir. Madde kullanım bozuklukları tüm yaş gruplarını ve kültürel grupları etkiler ve bireysel yaşamlarda, ailelerde ve topluluklarda önemli ağrı, acı ve verimlilik kaybına neden olur.
Ailede madde kullanım bozukluğu öyküsü
Ailevi sorunlar - dengesiz veya küfürlü bir aile ortamı
Anksiyete, uyku bozuklukları, depresyon, bipolar bozukluk, stres gibi diğer zihinsel sağlık sorunları
Sosyal zorluklar - akranlarına uyuyormuş gibi hissetmemek
Madde kullanımının norm olduğu bir akran grubuyla takılmak
Benlik saygısı zayıf
Akademik başarısızlık - okulda daha iyisini yapma baskısı, bir öğrencinin performansı artıracak ilaç kullanma kararını etkileyebilir
Nedenleri:
Ana maddeler halinde madde bağımlılığının sebepleri şöyle sıralanabilir.
– Özenti ve bilgisizlik: Medya bu konuda önemli bir rol taşımaktadır. Gençler medyada yer alan kişilerin hayatlarına özenti duyarak madde bağımlısı olabilirler. Madde bağımlılığının ne demek olduğunu bilmeyen genç medyada gösterilen yaşam biçimini örnek alarak madde kullanmaya başlar.
– Ailede herhangi birinin madde kullanımı: Ailede herhangi birini madde kullanırken gören genç etkilenip kullanmak isteyebilir. Özellikle sevdiği kişiler ise bunu yapan genci daha çok etkileyecektir.
– Merak: “Bir kereden bir şey olmaz.” sloganı ile başlayan ve sonrasında bırakırım düşüncesi ile devam eden bu süreçte genç zaten maddeye alışmış olur.
– Anne-babanın ilgisizliği: Anne ve babanın ilgisini çekmek isteyen ya da onlara karşı tepki vermek isteyen genç maddeyi kendine kurtarıcı veya arkadaş olarak görür.
– Anne-babanın alkol ya diğer maddelere karşı aşırı tolerans göstermesi: Ailenin bu konudaki gevşekliği gencin yanlış ve doğruyu ayırt etmesinde çok etkilidir. Genç ailesinin izin verdiği ya da aşırı tolerans gösterdiği şeyi doğru olarak algılar ve yapar.
– Sosyoekonomik düzeyin düşük oluşu: Bazen madde satarak para kazanmak için bazense ekonomik sıkıntılarını unutmak için maddeyi kullanmaya başlar.
– Okuldaki başarısızlık:Kendini okulda gösteremeyen genç maddeyi kendini ispat etmek için bir araç olarak görebilir.
– Cinsel taciz ya da fiziksel tacize maruz kalınması:Yaşadıklarını unutmak için ya da rahatlamak için çözümü madde olarak görebilir.
– Moda:Bozuk çevreye uymak için genç maddeyi tercih eder.
– Genetik: Yapılan araştırmada genetiğin de nedenler arasında olduğu görülmüştür.
– Davranış bozuklukları
– Bireyin kendini kontrol edememesi
– Bireyin kendine güvenmemesi
– Çevre etkisi: Maddenin çevrede bulunması ve elde edilebilir olması madde kullanımını artıran önemli etkenlerden biridir. Eğer bulunulan çevrede madde yoksa, kullanma olasılığı azalır ya da ortadan kalkar.
Elbette sayılan bu sebeplerin hiçbiri madde kullanımını haklı çıkarmaz. Ancak sebeplerin bilinmesi, madde bağımlılığını önlemek için gereklidir. Madde bağımlılığı; uzun süreli bir tedavi sonucunda ortadan kalkar. Ancak sebepler ortadan kaldırılmadığı ya da minimum düzeye indirilmediği taktirde tedavi sonuç vermez, verse bile tekrarlayabilir. Madde bağımlılığı; ciddi bir sorundur. Bu yüzden nedenleri de ciddiye alınıp üstüne gidilmelidir.
DSM-5 içinde yer alan Alkol ve Madde Kullanım Bozuklukları nelerdir?
(Kullanma Yüzdesi Raporu)
Alkol 51.9
Sigara 27.7
Marihuana 6.6
Tıbbi Olmayan Psikoterapötikler 2.8
Kokain 0.7
Halüsinojenler 0.5
İnhalanlar 0.01
Nikotin,
Opioidler,
Fensiklidin ve benzeri etkililer,
Sedatif,hipnotik ve anksiyolitikler,
Anabolik steroidler ve nitrös oksit
ALKOL KULLANIM BOZUKLUĞU
Giriş:
Alkol kullanım bozukluğu (bazen alkolizm olarak adlandırılan bir seviyeyi içerir), içeceğinizi kontrol etme, alkolle meşgul olma, sorunlara neden olsa bile alkol kullanmaya devam etme, aynı etkiyi elde etmek için daha fazla içmek zorunda kalma problemlerini içeren bir alkol kullanım modelidir.Veya içmeyi hızlı bir şekilde azalttığınız veya durdurduğunuzda yoksunluk belirtileri yaşarsınız.
Sağlıksız alkol kullanımı, sağlığınızı veya güvenliğinizi riske sokan veya alkolle ilgili diğer sorunlara neden olan alkol kullanımını içerir. Ayrıca, bir erkeğin iki saat içinde beş veya daha fazla içecek tükettiği veya bir kadının iki saat içinde en az dört içeceği tükettiği tıkınırcasına içme içerir. Aşırı içme önemli sağlık ve güvenlik risklerine neden olur.
İçme düzeniniz tekrarlanan önemli sıkıntılara ve günlük yaşamınızda işleyen sorunlara neden olursa, muhtemelen alkol kullanım bozukluğunuz vardır. Hafif ila şiddetli arasında değişebilir. Bununla birlikte, hafif bir bozukluk bile yükselebilir ve ciddi sorunlara yol açabilir, bu nedenle erken tedavi önemlidir.
Yaygınlık:
Erkeklerde alkol bağımlılığı yaygınlığı % 1.7, kadınlarda %0.1 olarak belirlenmiştir.
Alkol kullanım bozukluğu çok yaygın bir durumdur. 2015 Ulusal Uyuşturucu Kullanımı ve Sağlık Araştırması'na göre, yaklaşık 16 milyon Amerikalı , yetişkin erkeklerin yaklaşık yüzde 8'ini, yetişkin kadınların yüzde 4'ünü ve 12 ila 17 yaş arasındaki ergenlerin yüzde 2,5'ini etkileyen alkol kullanım bozukluğuna sahiptir. Amerika Birleşik Devletleri'ndeki 38 milyon insan, halk sağlığı uzmanları tarafından yüksek haftalık kullanım (erkekler için ortalama haftada 15 veya daha fazla içecek ve kadınlar için 8), aşırı alkollü içki ve hamile kadınlar tarafından içilen çok fazla alkol içtiği düşünülmektedir
Nedenleri:
Aile öyküsü : Bir madde kullanım bozukluğu tanısı olan bir aile üyesine sahip olmak, bir kişiye alkol kullanım bozukluğu (veya herhangi bir madde kullanım bozukluğu) teşhisi konma riskini artırır. İlişki ne kadar yakınsa risk o kadar büyük olur. Örneğin, bir ebeveyn veya kardeş gibi birinci derece akrabaya sahip olmak, alkol kullanım bozukluğu tanısı koyan, bozuklukla teşhis edilen bir kuzen gibi daha uzak bir akrabaya sahip olmaktan daha belirgin bir risk faktörüdür. Aile öyküsü genellikle bazı hastalıklara veya bozukluklara genetik bir bileşen atamak anlamına gelir; ancak, akıl sağlığı bozuklukları durumunda, aile öyküsü genetik faktörleri, öğrenme faktörlerini veya her ikisinin bir kombinasyonunu temsil edebilir. Madde kullanım bozukluklarının gelişimi için çok sayıda genetik ilişki tanımlanmış olsa da, herhangi bir madde kullanım bozukluğunun nedeni olarak tanımlanabilecek tekil bir genetik faktör yoktur.
Bazı akıl sağlığı bozukluklarının tanısı : Bu etkileşim veya komorbidite, birçok kişi akıl hastalığı ve madde kötüye kullanımı arasındaki ilişkiyi açıklamak için kendi kendine ilaç kavramını kullanmaya çalışsa bile kolayca açıklanamaz . Sonuç olarak, birçok birey belirli tipte zihinsel bozukluklar geliştirmeden önce alkol kullanım bozuklukları geliştirir . Önceden var olan bir madde kullanım bozukluğunun varlığı, daha sonra başka bir tür zihinsel sağlık bozukluğu tanısı koymak için artan bir risk faktörüdür.
Travma ve / veya stres deneyimi: Bazı travmatik olay, stres vb. Yaşayan insanlar, alkol gibi maddeleri kullanma ve madde kullanım bozuklukları geliştirme riski altındadır. Bu, duruma bağlı olarak kendi kendine ilaç hipotezi ile ilişkili olabilir veya olmayabilir. Herhangi bir travmatik veya stresle ilgili durumun alkolü kötüye kullanma riskini artırabileceği görülmektedir ; Bununla birlikte, fiziksel veya cinsel istismar, genç yaşta bir ebeveynin (boşanma yoluyla bile) kaybı, şiddet içeren bir suçun kurbanı vb. gibi belirli deneyimler, daha belirgin etkiler yaratabilir.
Aile gözetimi veya katılımının eksikliği: Aile içindeki ilişki sorunları, özellikle de bireyin gelişiminin erken aşamalarında ortaya çıkanlar, genellikle alkol kötüye kullanımı için önemli risk faktörleri olarak kabul edilir.
Akran baskısı : Akran gruplarından gelen baskı , özellikle genç yaşta davranışını yönlendirmede önemli bir faktördür, ancak her yaşta ortaya çıkabilir . Ayrıca, alkol kullanımının stresle baş etmenin normal bir yolu olduğu konusunda medya aracılığıyla izlenimi verilmesi gibi toplumsal baskı ve etkiler, bireylerin alkolü kötüye kullanma riskini de artırabilir.
İlk kullanım yaşı : Bir kişi ne kadar erken içmeye başlarsa, içmeye devam etme olasılığı o kadar yüksektir. Sürekli veya düzenli alkol kullanımı, herhangi birinde alkol kullanım bozukluğu geliştirme riski ile ilişkilidir.
Diğer faktörler : Birinin alkol kullanım bozukluğu geliştirme riskini arttırmak için etkileşime girebilecek çok sayıda başka risk faktörü vardır. Örneğin, erkeklerin kadınlara göre madde kullanım bozuklukları, özellikle alkol kullanım bozuklukları geliştirme olasılığı daha yüksektir, bu nedenle cinsiyet önemli bir risk faktörü olabilir. Alkol kullanımının kabul edilebilir olduğu ve stresle başa çıkmak için standart bir yaklaşım olduğu düşünülen bir ortamda yaşamak gibi sosyal çevre de alkol kullanım bozukluğu geliştirme riskini artırabilir. Bu risk faktörlerinin hepsi iyi anlaşılmayan şekillerde etkileşime girebilir.
Esasen, alkolizmin potansiyel nedenlerinin iyi anlaşılmadığı anlaşılmalıdır. Bunun yerine, araştırmacıların tam olarak anlamadığı şekilde içsel (örn. Genetik) ve çevresel (deneyim) faktörleri temsil eden belirli risk faktörleri, alkol kötüye kullanımı sorunları da dahil olmak üzere herhangi bir madde kullanım bozukluğunun gelişimine katkıda bulunur.
Alkol Kullanım Bozukluğu,bir kişinin alkol içmesini kontrol edememesi, içmekten kaynaklanan sorunlara rağmen alkol kullanmaya devam etmesi, tolerans geliştirmesi, riskli durumlara yol açsa bile içecekler ve / veya içmeyi bıraktıklarında yoksunluk belirtileri (terleme, sallama, kusma gibi) gösterir.
Gençler ve genç yetişkinlerde alkol kullanımı:
Aşırı içki içme:
Gençler, genç yetişkinler ve üniversite öğrencilerinin içki içmesi yetişkinlere göre daha fazladır. Binging, bir kişinin kan alkol konsantrasyonunu (BAC) yüzde 0,08 gram veya üstüne getiren bir içme modelidir.
Temel bir kural olarak, aşırı alkollü içki içmek erkeklerin 5 veya daha fazla içecek tüketmesi ve kadınların yaklaşık 2 saat içinde 4 veya daha fazla içecek tüketmesidir. Alkolün bir kişi üzerindeki etkisinin cinsiyete, ağırlığa, içmeden önce ne kadar yiyecek yendiğine ve hatta bir kişinin sahip olduğu uyku miktarına göre değiştiğini hatırlamak önemlidir.
NIAAA'ya göre, üniversitenin ilk 6 haftası akran ve sosyal baskı nedeniyle aşırı içki içme ve alkolle ilgili sonuçlar için savunmasız bir zamandır
21 yaşın altındaki insanlar tarafından tüketilen alkolün% 90'ı tıkınırcasına içilir
Alkol zehirlenmesi:
Bu, bir kişi o kadar çok içtiğinde, vücudunun beyin ve hayati fonksiyonları kapanmaya başladığında ortaya çıkar. Alkol zehirlenmesi aşırı dozda alkoldür.
Alkol zehirlenmesinin belirtileri ve semptomları uyanamama (stupor veya koma), yavaş veya düzensiz solunum, kusma, nöbetler ve soluk veya mavimsi renkte soğuk, rutubetli cilt
Alkol zehirlenmesi tıbbi bir acil durumdur ve acilen tedavi edilmezse ölüme neden olabilir
Klinik Tablo:
Alkol kullanım bozukluğu, yaşadığınız semptom sayısına bağlı olarak hafif, orta veya şiddetli olabilir. Belirti ve semptomlar şunları içerebilir:
İçtiğiniz alkol miktarını sınırlayamamak
Ne kadar içtiğinizi azaltmak veya bunu yapmak için başarısız girişimler yapmak
İçmek, alkol almak veya alkol kullanımından kurtulmak için çok zaman harcamak
Güçlü bir özlem ya da alkol içme dürtüsü hissetmek
Tekrarlanan alkol kullanımı nedeniyle işte, okulda veya evde büyük yükümlülükleri yerine getirmeme
Fiziksel, sosyal veya kişilerarası sorunlara neden olduğunu bilseniz bile alkol almaya devam etmek
Sosyal ve iş faaliyetleri ve hobiler vermek veya azaltmak
Araba kullanırken veya yüzerken olduğu gibi güvenli olmadığı durumlarda alkol kullanmak
Alkole tolerans geliştirmek, böylece etkisini hissetmek için daha fazla ihtiyacınız olması veya aynı miktardan daha az etkinizin olması
İçmediğinizde veya bu semptomlardan kaçınmak için içtiğinizde bulantı, terleme ve sallama gibi çekilme semptomları yaşamak
Bilişsel Davranışçı Terapisi:
Alkol ve uyuşturucu bağımlılığının tedavisinde;
Kişiye, ilaç içmesi veya kullanması en muhtemel durumları tanımasını öğretin.
Mümkünse bu koşullardan kaçının.
Madde bağımlılıklarına yol açabilecek diğer sorun ve davranışlarla başa çıkın.
Alkol ve uyuşturucuya bağımlı bireylerin tedavisinde kullanımında, BDT’nin iki ana bileşeni vardır: fonksiyonel analiz ve beceri eğitimi.
Fonksiyonel Analiz : Terapist ve birey birlikte çalışarak, içmeye veya kullanmaya yol açan ve onu izleyen düşünceleri, duyguları ve koşulları belirlemeye çalışırlar. Bu, nüksetmeye yol açması muhtemel risklerin belirlenmesine yardımcı olur.
Fonksiyonel analiz, neden ilk etapta ilaç içtiklerini veya kullandıklarını da anlayabilir. Bu, kişinin baş etme güçlüğü çektiği durumların belirlenmesine yardımcı olur.
Beceri Eğitimi : Birisi bağımlılığı için profesyonel tedaviye ihtiyaç duyduğu noktada ise, problemlerle başa çıkmanın ana aracı olarak alkol veya uyuşturucu kullanma olasılığı vardır. BDT'nin amacı kişinin daha iyi başa çıkma becerilerini öğrenmesini veya yeniden öğrenmesini sağlamaktır.
Terapist, bireyin eski alışkanlıklarını öğrenmesine yardımcı olmaya ve daha sağlıklı beceri ve alışkanlıklar geliştirmeyi öğrenmeye çalışır. Asıl amaç, onları madde bağımlılıkları hakkındaki düşüncelerini değiştirme yolları konusunda eğitmektir. Daha sonra geçmişte içki veya uyuşturucu ataklarına yol açan durum ve koşullarla başa çıkmanın yeni yollarını öğrenebilirler.
Tedavi Süresi: Bilişsel davranış terapisi acil sorunlara odaklanmış yapılandırılmış, hedefe yönelik bir eğitim süreci olduğundan, süreç genellikle kısa vadelidir. Diğer tedavi ve psikanaliz biçimleri yıllarca sürebilse de,genellikle terapistle 12 ila 16 seansta tamamlanır.
Sonuç: Madde ve alkol kullanım bozukluklarının destek ve tedavi olmaksızın üstesinden gelmek zordur. Madde ve alkol kullanım bozuklukları (ve insanların bağımlılık olarak adlandırdığı şeylerin sonuçları) bir kişinin hayatı boyunca kronik bir mücadele olabilir, ancak tedavi duygusal ve fiziksel refahı eski haline getirebilir ve bir kişinin madde olmadan yaşamasını sağlayabilir.
KAYNAKÇA
Anormal Psikolojisi, Ann M. Krıng, Sheri L Johnson, Gerald Davison, John
Neale 12. Basımdan Çeviri (çev. ed. Muzaffer Şahin), Nobel Yayınevi 2015
Onan N, Kaplan H, Yalçın B, Erbap S, Yıldırım D, Barlas G, Karaca S, Öz Y. Üniversite Öğrencilerinin Madde Kullanma Durumu ile Kişilik Özelliklerinin İncelenmesi
Ögel K, Taner S, Yılmazçetin C. Ergenlerde Madde Kullanımına Yaklaşım Kılavuzu
Yalçın M, Evsizoğlu A, Akkoç H, Yaþan A, Gürgen F. Dicle Üniversitesi Öğrencilerinde Madde Kullanımını Belirleyen Risk Faktörleri.
Arıkan Z (1998) Saha ve hastanelerde alkol kullanım bozukluğu tedavisi. Alkol ve alkol dışı madde bağımlılığı kitabından. Ed: Dilbaz N.
Ceylan E, Türkcan A (2003). Biyolojik Psikiyatri 2: Alkol ve Madde Kullanım Bozuklukları. İstanbul
Ögel K (2000). Madde bağımlılarına yaklaşım ve tedavi. IQ yayınları, İstanbul
İndir