İnce motor beceri; Küçük kas gruplarının hareket kabiliyetidir. Çoğunlukla el ve parmakların oluşturduğu hareketlerdir. Örneğin; kalem tutmak, yazı yazmak, resim yapmak, makas kullanmak, ayakkabı bağlamak, giyinmek gibi.

BEBEKLERDE İNCE MOTOR

Bebekler doğumda ince motor becerileri üzerinde herhangi bir kontrole sahip değildir. Bebekler iki tür kavrama geliştirirler. Başlangıçta, bebekler nesneleri “palmar kavraması” adı verilen bütün eliyle kavrarlar. İlk yılın sonuna doğru, bebekler “kıskaç kavraması” olarak adlandırılan bir şekilde küçük nesneleri başparmakları ve işaret parmaklarıyla kavrayabilirler. Kavrama sistemleri çok esnektir. Nesnenin boyutuna şekline ve dokusuna bağlı olarak bir cisim üzerindeki kavramalarını değiştirirler. Bebekler küçük nesneleri başparmakları ve işaret parmağıyla (ve bazen de orta parmaklarıyla) tutarken, büyük nesneleri bir elin tüm parmaklarıyla veya her iki eliyle de tutarlar. Bebeklerin bir nesneye ulaşma ve kavrama becerilerinin performansı günlük yaşama katılımını önemli ölçüde etkilemektedir. Bir nesneyi elle keşfederken izlemeleri, nesnelerin dokusunu, boyutunu ve sertliğini ayırt etmelerine yardımcı olmaktadır.

ÇOCUKLARDA İNCE MOTOR

2 yaşına kadar ince motor gelişimi, kaba motor gelişimine göre daha yavaştır. Merkezden dışa gelişim ilkesine göre, küçük kas hareketlerinin gelişimi büyük kas gelişiminin hareketlerini izlemektedir. Küçük kas motor becerileri el, ayak ve parmakların gelişimini kapsamaktadır. Küçük kas becerilerine tutma, kavrama, yazma, yırtma, çizme, yapıştırma, kesme örnek olarak verilebilmektedir. Bu hareketler, bir objeyi avuç içi ile kaba bir şekilde tutmadan, baş ve işaret parmağını birleştirerek ince bir şekilde tutma becerisinin kazanılmasına doğru ilerlemektedir. Bir oyuncağı tutmak, kaşık kullanmak, bir gömleği iliklemek ya da el becerisi gerektiren herhangi bir şeyi başarmak, küçük kas becerilerini göstermektedir.

Çocuklar iki yaşına geldiklerinde bir kitabın sayfalarını çevirmek gibi ince motor becerilerini hızlı geliştirmektedir. Üç yaşında çocuklar, bir şeyleri yerleştirme ve kullanma konusunda bebeklik döneminden daha olgun bir yetenek gösterirler. Başparmaklarıyla işaret parmağı arasında küçük nesneleri alma kabiliyetine sahip olmalarına rağmen, bazen beceriksizlik gösterirler. Üç yaşındak yüksek blok kuleleri inşa edebilir, ancak çoğu zaman bu kuleler tamamen düz bir çizgide bulunmamaktadır. Üç yaşındaki çocuklar basit bir yap-bozla oynadıklarında, parçaları yerleştirmekte oldukça zorlanırlar. Bir parçanın oturduğu yeri fark ettiklerinde bile, parçanın yerleştirilmesinde çok hassas değillerdir. Genellikle parçayı bulunduğu yere zorlamaya çalışırlar veya kuvvetlice vururlar. Çocuklar üç-dört yaşlarında daha fazla el ve parmak becerisi isteyen etkinliklerden hoşlanırlar. Dört yaşına kadar, çocukların ince motor koordinasyonu önemli ölçüde gelişir ve daha duyarlı bir hâle gelir. Bazen dört yaşındaki çocuklar bloklarla yüksek kuleler inşa etmekte zorlanabilmektedir. Blokların her birini mükemmel bir şekilde yerleştirme çabalarından ötürü, üst üste dizdikleri blokları altüst edebilirler. Çocuklar beş yaşına geldiklerinde el-göz koordinasyonunun gelişmesiyle, el, kol ve vücut birlikte daha koordineli bir şekilde hareket eder. Beş-altı yaşlarında boyama çalışmalarında daha kontrollü ve başarılı oldukları görülür. El ve parmakların kontrolü geliştikçe çocuğun kesme, boyama, yapıştırma, boncuk dizme gibi becerileri gelişmektedir.

İnce motor ve görsel algılamadaki yetersizliklerden dolayı okul öncesi dönemdeki çocukların etkinlikleri zorlanmadan eğlenceli bir şekilde yapmaları için büyük, geniş nesnelerle etkinlik yapmaları gerekmektedir. Örneğin büyük fırçalar, kalın pastel boyalar ve kalemler, büyük puntolu kitaplar, iri delikli boncuklar, büyük boy materyallerle daha rahat çalışabilmektedirler. İnce motor hareketler, genel olarak motor gelişim ile sosyal gelişim gibi diğer gelişim alanlarının da ayrılmaz bir parçasıdır. Örneğin yazma gibi ince motor becerileri, yazılı fikirleri iletmek için önemlidir. Saçlarını veya dişlerini fırçalamak gibi bakım etkinlikleri ince motor hareketler olarak kabul edilmektedir.

 

İNCE MOTOR GELİŞİM BASAMAKLARI

Çocuklarda 0-72 ay dönem, temel alışkanlıkların oluştuğu, zihinsel yeteneklerin hızla geliştiği en yoğun öğrenme dönemidir. Bu dönem çocuğun bedensel, zihinsel, duygusal, sosyal gelişimi açısından önemlidir. Çocukların nöromotor gelişmi dinamik bir süreçtir ve erişkin yaşa kadar devam eder. Nöromotor gelişiminde ilk aşama kaba hareketlerin kazanılmasıdır. Bunu ince motor, dil ve kişisel-sosyal alanlardaki gelişmeler izler. Çocuklarda nöromotor gelişim evrimi genel kaba hareketlerden ince motor hareketlere, baştan ayağa ve merkezden çevreye doğru gerçekleşir.

Gelişim basamaklarına göre 2 aylık bir çocuk ellerini yumruk şeklinde tutar. 3. Ayında ellerini daha az yumruk şeklinde tutar ve nesneleri kısa süreli tutabilir.  4. Ayında nesnelere uzanıp tutar ve nesneleri ağzına götürür. 5.-6. Aylarda objeyi bir elinden diğerine geçirebilmektedir. 7.-8. Aylarda nesneleri tutup vurabilir. 9.-10. Aylarında başparmak ve işaret parmağını kullanarak nesneleri alabilir. 13.-15. aylarda kalemle karalamalara başlar ve işaret parmağı ile istediği nesneyi gösterebilir. 18. Ayında 2-4 küpü üst üste koyabilir, yemeğini kendi yiyebilir. 24. Ayında 4-6 küpten kule yapabilir ve kitap sayfalarını çevirebilir. 2-3 yaş arasında kalemle düz ve yan çizgiler çizebilir. 3-4 yaş arasında kalemle yuvarlak ve artı yapabilir. 4-5 yaş arasında kare, yan çizgiler, çarpı ve üçgen çizebilmektedir. 5 yaşta ise ince el becerileri (makas kullanma, kesme- yapıştırma, fermuar açma kapama) becerilerinin gerçekleştiği bir dönemdir.

 

İnce Motor Beceri ve Ergoterapi

Ergoterapistler sağlık çalışanı olarak kişilerin günlük yaşama katılım performanslarına odaklanmaktadır.  İnce motor kişilerin günlük yaşamdaki aktivitelerinin performansını etkilemektedir. İnce motor ve kaba motor hareketlerin birlikte koordineli bir şekilde çalışması ile günlük yaşam aktivitelerinde bağımsızlık artmaktadır.

İyi bir ince motor becerisi için gerekli olan bazı aşamalar vardır. Bunlar;

• Bilateral entegrasyon; aktivite için iki elin aynı anda kullanılmasıdır. Örneğin kavanozu açarken (bir elin kavanozu kavrayıp sabitlerken diğer elin kapağı açması), yazı yazarken (bir el ile defteri sabitleyip diğer el ile yazı yazma gibi)
• El ve parmak kuvveti; elleri ve parmakları kullanarak dirence karşı kuvvet uygulamak
• El göz koordinasyonu; elleri ile bir aktivite yaparken ve bununla birlikte gözlerden alınan bilgileri işleyebilmek
• El baskınlığı
• Kol-el-parmak konumlandırması; aktiviteye göre uygun pozisyonu ve konumu ayarlayabilmek
• Nesneleri değiştirme; diş fırçası, tarak, çatal, kaşık, gibi günlük hayatta kullandığımız cisimlerin kontrollü kullanımı
• Kas enduransı; bir pozisyonda belli bir süre kalabilme yeteneğidir.

İnce motor beceride problem varsa; nesneleri sık sık düşürme, yazı yazma güçlüğü, kaşık/çatal kullanmakta zorlanma, makasla kesmekte güçlük, öz bakım becerilerinde (düğme ilikleme, bağcık bağlama, kıyafet giyme, diş fırçalama gibi )performans azlığı, kitaplarda ve defterlerde sayfa çevirirken zorlanma, boya yapmakta problem yaşama gibi ince motor gerektiren birçok aktivitelerde performans azlığı görülmektedir.

İnce motor becerilerde bir problem yaşıyorsanız mutlaka bir ergoterapistten değerlendirme almanız gerekmektedir.

Kaynakça:

1. Akarsu, R., Öztürk, B., & Kalkan, E. (2018). Sosyal-bilişsel ve ince motor problemi olan bir çocukta ergoterapi müdahalesi: Bir olgu sunumu.
2. ÇARMAN, K. ÇOCUKLARDA NORMAL NÖROMOTOR GELİŞME/NORMAL NEUROMOTOR DEVELOPMENT OF CHILDREN. Osmangazi Tıp Dergisi, 38(1).
3. Ulutaş, A., Demir, E., & Yayan, E. H. (2017). MOTOR GELİŞİM EĞİTİM PROGRAMININ 5-6 YAŞ ÇOCUKLARIN KABA VE İNCE MOTOR BECERİLERİNE ETKİSİNİN İNCELENMESİ. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 17(3), 1523-1538.
4. http://auzefkitap.istanbul.edu.tr/kitap/cocukgelisimilisans_ao/fizikselbuyumevmotorg.pdf
5. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/840099