Şah damarı (karotis arter, karotid arter) darlığı nedir?

Beynimizin büyük kısmını besleyen ,sağda ve solda birer adet şah damarı (karotid arter ya da karotis arter) mevcttur. Boyun düzeyinde ikiye ayrılır bu damar; internal karotis arter ya da internal  karotid arter olarak adlandırılan damar, beynimize giden tek damardır. Boyun düzeyinden itibaren beyine kadar dal vermeden uzanır. Beynimizin sağ ve sol yarılarının her iki tarafta tek besleyicisi şah damarı olduğu için çok önemli bir damardır. Darlıkları özellikle çene hizasında yüze ve çeneye verdiği dallanma düzeyinde gelişir. Şah damarı darlığı ,çene düzeyindeki bu dallanma noktasında damar sertleşmesine (aterokleroz) bağlı plak oluşumu ve bu plakların damar iç yüzünde büyüyerek şah damarını daraltması durumudur. Beyin dokusu oksijensizliğe 3 dakikadan fazla dayanamadığından beyine kan gidişini zorlaştıran her hadise tehlikelidir. 

Şah damarı darlığı (karotid arter, karotis arter) neye neden olur? Şah damarı darlığı varsa ne olur? Karotid arter darlığı ne gibi komplikasyonlara neden olur?

Beyini besleyen tek ve en önemli damar olması nedeniyle bu darlıklar beynimize giden akımı azaltır. Darlık düzeyinde akım hızı, daralmaya bağlı artar ve normal akım yerini fışkırarak hızla akan anaforik bir akıma yerini bırakır. Bu aslında basit bir anlatımla  bir bahçe hortumunun ucunu sıkınca suyun fışkırarak, dağılarak akmasına benzer. Bu düzensiz ve hızlanmış akım nedeniyle beyine giden kan içerisinde pıhtı oluşur ve gideceği tek yer ,sürekli oksijen akımına muhtaç beyin dokusudur. Bazen damar sertliği nedeniyle oluşan plak koparak beyin dokusuna gider yani pıhtı atar.

Beyine pıhtı atması nedir? Şah damarı darlığı beyine pıhtı atmasına neden olur mu? Beyine neden pıhtı atar? Beyine pıhtı atınca ne olur?

Şah damarı darlıkları kan akışını bozduğu için ,beyine giden damarda pıhtı oluşur. Şah damarı darlığına neden olan plaklar, buradan koparak beyine pıhtı olarak gidebilir. Beyin dokusu ,kan akımının kesilmesine karşı son derece duyarlıdır. Beyin damarına pıhtı attığında damarın tıkanmasına bağlı beslenemeyen alan kadar beyin dokusu ölecektir. Bu duruma inme denir.

Şah damarı darlığı inmeye neden olur mu? İnme neden olur? İnme nasıl tedavi edilir? İnme nasıl engellenir? İnme sebepleri nelerdir?

Şah damarı (karotis arter, karotid arter) darlığı ,inmeye neden olur. İnmenin en sık nedenlerinden biri şah damarı darlığıdır. Kalp ritmi bozukluklarına bağlı kalp içinde oluşan pıhtının beyine atması durumu yoksa mutlaka şah damarı darlığı araştırılmalıdır. İnme oluştuğunda ilk 6 saat içerisinde pıhtı anjio yöntemi ile çıkarılmaz ya da erimezse kalıcı felce neden olur. İnme ,ölüme dahi neden olabilen ağır bir durumdur.Bu nedenle inme gelişmeden sebebi yani şah damarı darlığı tedavi edilmelidir.

Şah damarı darlığı nasıl tanınır? Karotid arter darlığı tanısı nasıl konulur? Karotis arter darlığı nasıl anlaşılır?

Şah damarı darlığını tanısında ilk basamak tetkik, bu damarların ultrasonografi cihazı ile değerlendirilmesidir. Renkli Doppler ultrasongrafi ismi verilen bu tetkik ile boyunda yerleşimli bu damarlar kolayca değerlendirilir. Darlığa bağlı damar içerisinde normal laminar akım yerine akımda ciddi hız artışı olur ve Doppler’de saptanır. Ayrıca türbülan hale gelen akım, renkli kodlama ile değerlendirilebilir. Doppler ile darlık saptanırsa işlem öncesi anatomiyi daha iyi değerlendirmek, darlığın kesin tanısını koymak, başka darlıklar varsa bulmak amacıyla ve tedaviye  yol gösterici olduğu için BT Anjiografi yapılır. BT anjiografi; tomografi cihazında hastaya kolundan ilaç verilerek damarların bilgisayar ortamında anjiografi görüntülerinin hazırlanmasıdır.

Şah damarı darlığı nasıl tedavi edilir? Karotid arter darlığı stentleme ile tedavi edilebilir mi? Karotis arter darlığı stent ile tedavisi başarılı mıdır?

Şah damarı darlığı saptanan hastaların tedavisinde iki yöntem vardır ; cerrahi (endarterektomi) ve stent tedavisi. 

Stentler örgülü metal kafeslerdir. Darlık düzeyinde bu kapalı metal kafes açılır ve stent genişler. Plaklı ve hastalıklı hale gelmiş damar genişleyen stentin arkasında kalır ve darlık düzeyi genişletilir ve lümen içi temizlenir. Bu işlem sırasında beyine pıhtı atmasını engellemek için plaklı düzey ile beyin arasına özel filtreler koyulur. Bu filtreler büyük pıhtıların stentleme sırasında plak düzeyinden kopup beyine gitmesini engeller. Gerekirse eğer stent yeterli genişlemez ise içinde balon şişirelerek çapı artırılabilir.

Karotis stent tedavisi lokal anestezi altında yapılır, hasta işlem sırasında uyanıktır. İşlem ağrısızdır. Uyanık işlem yapılmasının sebebi herhangi bir komplikasyonun erken fark edilebilmesini sağlar. Stentleme işlemi sırasında korkulan komplikasyon beyine pıhtı atması durumudur. Karotid stent tedavisi sırasında filtre yardımı ile büyük pıhtılar yakalanabilir. Kanı süzen ancak büyük partiküllerin geçişine izin vermeyen bu filtreler işlem sırasında koruma sağlar. Şah damarı stent tedavisi ciddi tecrübe isteyen bir işlemdir. Tecrübeli merkezlerde ve ellerde dahi komplikasyon oranları yapılan çalışmalarda %1 civarındadır. İşlem sırasında ya da sonrasında beyin damarlarına pıhtı atması, beyin kanaması gelişmesi gibi çok ciddi komplikasyonları vardır. Nöroradyoloji ya da inme tedavisi yapabilen merkezlerde bu hastaların tecrübeli ellerde tedavi edilmeleri önemlidir.     

Şah damarı darlığında cerrahi nasıl yapılır? Şah damarı darlığında stent mi başarılıdır yoksa cerrahi mi?

Cerrahi yöntemde boyun damarının olduğu düzey kesi yapılarak açılır, plaklı damara ulaşılır, akım durdurulur ve damar içindeki plaklar temizlenir ardından damar tekrar dikilir ve dolaşıma açılır. Şah damarı stent tedavisi ile açık cerrahi arasında komplikasyon oranları ve başarı oranları arasında anlamlı fark yoktur. Stent tedavisi daha kısa yatış süresi, kesi olmaması, şah damarında tedavi sırasında akımın devam etmesi ve lokal anestezi ile yapılabilmesi gibi üstünlükleri nedeniyle daha çok tercih edilmektedir.

Şah damarı darlığı tedavi sonrası tekrarlar mı?

Tedavi edilen hastalarda stent tedavisi sonrası çok düşükte olsa darlığın uzun yıllar sonra tekrarlama riski vardır. Bu nedenle hastalar, tedavi sonrası takip edilirler. İlaçların düzenli kullanılması, diyet düzenlemesi ve sigaranın bırakılması darlığın tekrarlamaması için kilit rol oynar.